İran Çelik Firmaları – İran Türkiye Çelik Sektöründeki İlişkileri

İran’daki çelik üreten fabrikalar

İran, dünya çelik üretiminde önemli bir yere sahip olup, 2022 itibarıyla yaklaşık 18 milyon ton çelik üretimiyle dikkat çekmektedir. Aşağıda, İran’ın önde gelen çelik üreticilerinden bazılarını ve genel bilgilerini sıralıyorum. Ancak, bu liste ayrıntılı bir şirket rehberi değil, bilinen büyük oyunculara odaklanıyor:

Mobarakeh Steel Company (MSC)
Konum: İsfahan
Kapasite: Yıllık yaklaşık 7-10 milyon ton
Detaylar: İran’ın en büyük çelik üreticisi olan Mobarakeh, Orta Doğu’nun da en büyük yassı çelik üreticilerinden biridir. Çeşitli çelik levha ve rulo ürünleri üretir. 2025 hedeflerinde kapasitesini 55 milyon tona çıkarma planları olsa da, bu hedef iyimser bulunmakta.

Khouzestan Steel Company (KSC)
Konum: Ahvaz, Huzistan Bölgesi
Kapasite: Yıllık 3-4 milyon ton
Detaylar: İran’ın en eski çelik üreticilerinden biri olan KSC, uzun ürünler (çubuk, kiriş) ve yassı ürünler üretir. Hurda metal ve demir cevheri kullanarak üretim yapar.

Iran Alloy Steel Company (IASCO)
Konum: Yezd
Kapasite: Yıllık yaklaşık 700 bin ton
Detaylar: Alaşımlı ve özel çelik üretimine odaklanan IASCO, otomotiv ve makine endüstrisi için ürünler sunar.

Esfahan Steel Company (ESCO)
Konum: İsfahan
Kapasite: Yıllık 2-3 milyon ton
Detaylar: İran’ın ilk çelik fabrikalarından biri olan ESCO, 1971’de kurulmuştur. Çoğunlukla inşaat sektörü için çelik çubuk ve profil üretir.

Iran National Steel Industrial Group (INSIG)
Konum: Çeşitli bölgeler
Detaylar: Birden fazla tesisi kapsayan bu grup, farklı çelik türleri üreterek yerel ve uluslararası pazarlara hizmet verir.

IMIDRO (Iranian Mines and Mining Industries Development and Renovation Organization)
Detaylar: İran’ın madencilik ve metal endüstrisini koordine eden devlet kuruluşu olan IMIDRO, birçok çelik projesini yönetir. 2022’de 18 milyon ton üretimle dikkat çekmiştir ve İran çelik sektörünün gelişiminde kilit rol oynar.

Genel Bilgiler:
İran’ın çelik üretimi, çoğunlukla elektrik ark ocakları ile hurda metalin geri dönüştürülmesi yoluyla gerçekleşir.
Ülke, 2025 vizyonunda çelik üretim kapasitesini 55 milyon tona çıkarmayı hedeflese de, enerji kısıtlamaları ve ekonomik yaptırımlar bu hedefi zorlaştırabilir.İran çelik sektörü, iç talebin yanı sıra Orta Doğu ve Asya pazarlarına ihracat yapmaktadır.

İran’da Çelik Üretimi: Sektör Analizi, Rakamlar ve Türkiye-İran İlişkileri

İran, çelik üretimi açısından Ortadoğu’nun önde gelen ülkelerinden biri ve dünya çapında dikkat çeken bir üretici konumundadır. Zengin doğal kaynakları, stratejik konumu ve sanayi altyapısı sayesinde çelik sektörü, İran ekonomisinde önemli bir yer tutar. Aynı zamanda Türkiye ile olan ticari ilişkilerinde de bu sektör, iki ülke arasındaki ekonomik bağların kilit taşlarından birini oluşturur. Bu yazıda, İran’ın çelik üretimine dair detaylı bir analiz sunarken, ihracat ve ithalat rakamlarını inceleyecek ve Türkiye-İran ilişkilerinin bu sektördeki yansımalarını ele alacağız.

İran’da Çelik Üretimi: Genel Bakış

İran, dünya çelik üretiminde ilk 10 ülke arasında yer alır. Dünya Çelik Birliği (World Steel Association) verilerine göre, İran 2023 itibarıyla yıllık yaklaşık 30-35 milyon ton sıvı çelik üretimiyle küresel sıralamada 8. veya 9. pozisyonda bulunmaktadır. Ülkenin mevcut çelik üretim kapasitesi 35 milyon ton civarındadır ve bu kapasite, devam eden yatırımlarla artırılmaya çalışılmaktadır. İran’ın 2025’e kadar tamamlanması hedeflenen 20 Yıllık Vizyon Planı kapsamında, çelik üretim kapasitesini 55 milyon tona çıkarmak için 10 milyon tonluk yeni tesis inşaatları ve ilave yatırımlar planlanmaktadır.
İran’ın çelik sektörü, hem yarı mamul (kütük, blum, slab) hem de nihai ürünler (yassı ve uzun çelik ürünleri) üretiminde güçlü bir yapıya sahiptir. 2023 verilerine göre, toplam üretimin yaklaşık yarısını yarı mamul çelik (17-18 milyon ton), diğer yarısını ise nihai çelik ürünler (13-15 milyon ton) oluşturmuştur. Üretimde ağırlıklı olarak elektrik ark ocaklı tesisler kullanılırken, petrokimya ve enerji sektörüne olan bağımlılık, çelik üretim maliyetlerini doğrudan etkilemektedir.

İhracat Rakamları

İran, çelik ihracatında da bölgede iddialı bir oyuncudur. 2019’da İran Madenler, Maden Endüstrisinin Geliştirilmesi ve Islahı Kurumu’nun verilerine göre, Mart-Kasım döneminde (İran takvimine göre 8 aylık süreç) çelik ihracatı 7,8 milyon tona ulaşmış ve bir önceki yıla göre %5,5 artış göstermiştir. Ortalama ihracat fiyatı ise ton başına 385 dolar olarak kaydedilmiştir. Ancak, ABD’nin uyguladığı yaptırımlar ve küresel talepteki dalgalanmalar nedeniyle ihracatta dönemsel düşüşler de yaşanmıştır. Örneğin, 2023’te küresel enflasyon ve çelik talebindeki gerileme, İran’ın ihracatını etkilemiş; yıllık ihracatın 6-7 milyon ton civarında kaldığı tahmin edilmektedir.
İran’ın çelik ihracatı ağırlıklı olarak komşu ülkelere ve Asya pazarlarına yöneliktir. Irak, Birleşik Arap Emirlikleri ve Afganistan gibi ülkeler, İran çeliğinin ana alıcıları arasında yer alır. Bununla birlikte, yaptırımlar nedeniyle Avrupa ve Batı pazarlarına erişim sınırlı kalmaktadır.

İthalat Rakamları

İran, çelik ithalatında ise daha temkinli bir politika izlemektedir. Ülke, iç talebi karşılamak ve yerli üretimi desteklemek adına ithalatı minimumda tutmaya çalışır. 2019’da İran’ın Türkiye’den çelik ithalatı da dahil olmak üzere toplam ithalatı sınırlı seviyelerde kalmış; özellikle ham çelik ve özel alaşımlı çelik ürünleri ithal edilmiştir. İran’ın çelik ithalatı, genellikle üretimde kullanılan ara mamuller (örneğin, çinko ve demir alaşımları) ve yüksek teknolojili çelik türleri ile sınırlıdır. ABD yaptırımları sonrası ithalat rejiminde 2.150’den fazla ürünün ithalatı yasaklanmış, bu da çelik sektöründe dışa bağımlılığı azaltma yönünde bir adım olmuştur.

Türikye-İran Çelik Sektöründe İlişkiler

Türkiye ve İran, çelik sektörü açısından hem komşu hem de birbirini tamamlayan iki ekonomi olarak dikkat çeker. Türkiye, 2023’te 33,7 milyon ton sıvı çelik üretimiyle dünyanın 8. büyük üreticisi konumundadır ve Avrupa’nın en büyük çelik üreticisidir. İran ise Ortadoğu’da lider bir çelik üreticisi olarak Türkiye ile rekabet halindedir, ancak iki ülke arasında önemli bir ticaret bağı da bulunmaktadır.

Ticaret Rakamları: Türkiye-İran toplam ticaret hacmi, geçmişte 12 milyar dolar civarında seyrederken, son yıllarda yaptırımlar ve siyasi gerilimler nedeniyle 5-6 milyar dolar bandına gerilemiştir. 2019’da Türkiye’nin İran’a ihracatı 2,7 milyar dolar, İran’dan ithalatı ise 3,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Çelik sektörü, bu ticaretin önemli bir parçasını oluşturur. Türkiye, İran’a ağırlıklı olarak makine, mekanik parçalar ve sanayi ürünleri ihraç ederken, çelik mamulleri de bu kalemler arasında yer alır. İran’dan ithalatta ise petrol, doğalgaz ve petrokimya ürünlerinin yanı sıra işlenmemiş çinko gibi çelik üretiminde kullanılan ara ürünler öne çıkar.

Rekabet ve İşbirliği: Türkiye ve İran, çelik üretiminde benzer kapasitelere sahip olsa da, pazarlama ve ihracat stratejilerinde farklılıklar gösterir. Türkiye, rekabetçi fiyatları ve Avrupa Birliği ile olan serbest ticaret anlaşmaları sayesinde küresel pazarda daha geniş bir erişime sahiptir. İran ise yaptırımlar nedeniyle daha çok bölgesel pazarlara odaklanmıştır. Buna rağmen, iki ülke arasında çelik sektöründe doğrudan bir işbirliği potansiyeli bulunmaktadır. Özellikle İran’ın Türkiye üzerinden Avrupa pazarlarına ulaşma isteği ve Türkiye’nin İran’ın enerji kaynaklarına olan ilgisi, bu alanda ortak projeleri mümkün kılabilir.

Sorunlar ve Fırsatlar: Türkiye-İran çelik ticaretini etkileyen başlıca sorunlar arasında İran’a uygulanan uluslararası yaptırımlar, bankacılık sistemindeki transfer zorlukları ve sınır ticaretindeki lojistik engeller yer alır. Ancak, İran’ın artan üretim kapasitesi ve Türkiye’nin gelişmiş sanayi altyapısı, iki ülke arasında çelik sektöründe tamamlayıcı bir ilişki geliştirme fırsatını sunar. Örneğin, Türkiye’nin İran’dan ara mamul ithal ederek nihai ürün üretimi yapması veya İran’ın Türkiye’nin çelik işleme teknolojisinden faydalanması gibi modeller, gelecekte değerlendirilebilir.

Sonuç

İran’ın çelik sektörü, hem üretim kapasitesi hem de ihracat potansiyeliyle dikkat çekiyor. Ülke, yaptırımlara rağmen iç talebi karşılamayı ve bölgesel pazarda güçlü bir konumu korumayı başarıyor. Türkiye ile olan ilişkilerinde ise çelik, ekonomik bağların önemli bir unsuru olarak öne çıkıyor. Her iki ülke de küresel çelik pazarında söz sahibi olmaya devam ederken, siyasi ve ekonomik engellerin aşılması halinde Türkiye-İran çelik sektörü ilişkileri daha da derinleşebilir. Bu bağlamda, yaptırımların hafiflemesi veya lojistik altyapının iyileştirilmesi gibi adımlar, iki ülke arasındaki ticaret hacmini artırarak çelik sektöründe yeni bir sayfa açabilir.

İlgili yazı:

İran’da dolar fiyatları ve piyasası

Iran Ticaret Borsasi

İran’da Farsça Tercüman ve Danışman